نهم: معماری زنانه

مشغول صحبتی جدی بودیم که ناگهان گفت:" پسرای آتلیه کمن! بیشترشون کن!" من به حساب شوخی مریضی از آن گذشتم اما استاد کاملا جدی بود و بحث را به تغییر اتمسفر رشته و دانشکده و حتی روند جذب اساتید کشاند و داشت به نوعی از من طلب می کرد تا در دبیرستان های پسرانه برای معماری بازاریابی کنم مگر سر عقل بیایند و به دانشکده هنر سرازیر شوند.

اما از جزمیت او که بگذریم چند روزی شد که فقط داشتم فکر می کردم که واکنش من به این گزاره چیست؟ موافق سر سختش هستم یا مخالفش؟ مرا خوشحال می کند یا متاسف می شوم و یا همچنان هم برایم شوخی سطحی ناگواری است که انتظار شنیدنش را نداشتم؟

1. چند ترم پیش بود که از تشکیل کلاسی با استاد خانم و چهل دانشجوی دختر دیگر شگفت زده شدم. خوب به خاطر دارم که اولین توصیف من از آن شرایط " دبیرستان دخترانه" بود و به راستی هم بود. جالب بود که استاد هم چندان رضایت نداشت اما به صوت کلاس که گوش می دادم هیچ تغییری را در طرح درس، نوع ارایه مطلب و یا حتی شوخی هایش متوجه نشدم. ولی معماری فقط یک کلاس تیوریک با استادی خشک مزاج نیست.
2. برخی از آکادمیک ترین دوستانم حضور خانم ها را  در جمع های علمی تاب نمی آورند. معتقدند که بحث باید مردانه باشد. هر چه تلاش کردم سویه ای در مباحث خانم ها ندیدم که آن ها در جمع را متفاوت کند و مرا مجبور به حذفشان. مشکل شاید حصار ذهنی دوستم بود.
3. مدتی پیش بود که متوجه شدم دانشگاه هایی در کشور وجود دارند که مث مدارس دخترانه و پسرانه دارند و برایم عجیب بود تا این که تابستان گذشته یکی از پسرانه هایش را از نزدیک دیدم و بی قیاس با آنکه در ایام درسی نبود فقط یک مدرسه در ابعاد بزرگتر از خودش می نمود. چند روز پیش اما یک از انشجو(!)های دانشکده ی معماری دخترانه ( حتی همنشینی این واژه ها برایم  غریب است) را دیدم که از وضع دانشگاه خود می گفت. از عامل جنسیت در آنجا نپرسیدم که برایم مهم نبود اما نکته جالب درک سطحی او از نه جامعه معماری که جامعه آکادمیک و یا بهتر بگویم جامعه بود.

4. امروز روز نمی دانم چه بر ضد خشونت علیه زنان بود. نمی دانم این روز از کجا آمده اما خشونت خشونت است و زن و مرد نمی شناسد. گاهی فکر می کنم تخصیص این مفاهیم از سوی جامعه ای که خود را فمنیست می داند بیشتر خود جنسیت گرایی است و من این ها را وهن کثیر به قلیل می دانم. اما حرف استاد مصداق خشونت علیه زنان نبود؟
5. نمی دانم فمنیسم چیست به همین دلیل فمنیست نیستم. می گویند فمنیسم در اصل گوشزد کردن بداهت اصل برابری جنسیتی است که تا اینجایش به جز وظیفه گوشزد همان انسان گرایی است. چیزی که من در فرصت محدود شاید برداشت می کردم دیگر از این بود. نوعی در بوق و کرنا کردن ارزش های زنانه.
6. حالا دو ماهی می شود که برگ اول مقاله ی "معماری کوپ هیمل بلا: بازگشت به اسطوره های  زنانه" روی میزم خاک می خورد. در واقع قرار هم بود که بخورد چراکه چرک نویسی بیش نبود اما امروز خواندمش. داشت صغری کبری فراهم می کرد که بگوید در عصر پست مدرن، معماری از بند قیود گشتع خود از شیوه ساخت و اقلیم و چه و چه درآمده و حال نوبت آن است که معمار حرف خود را صریح در اثر خود بزند و یکی از این حرفا ارزش های زنانه است.
7. لااقل چند معمار مشهور زن می شناسم. چقدر زن بودنشان در معماریشان نقش داشته؟ قابل بررسی نیست اما شاید با یک آزمایش ذهنی بتوان به سر نخ هایی رسید. من آثار زاها حدید و فرانک گری را بر می زنم. آیا یک دانشجوی نوپا که هیچ کدام را نمی شناسد می تواند بگوید کدام "معماری زنانه" است؟

شکی نیست که تغییر بافت جنسیتی رشته معماری در این دانشکده خاص اگر در آینده ساختمان هایی که ساخته می شوند تاثیری نداشته باشد، در آتلیه طراح یک تاثیر دارد و این تاثیر از نوع تغییر یک "خرده جامعه" است. اینجاست که سخن استاد را اگر یک توضیف صرف بود که "دانشکده دارد تغییر می کند" می پذیرفتم اما آیا بر این حال گریه کنم یا بخندم؟

5 آذر 97